Op deze pagina vind je in alfabetische volgorde de geluidsmetingen die ik heb gedaan in verschillende Groningse en Drentse dorpen en steden. Dit zijn spectrumanalyses met aanvullend decibelmetingen. De spectrumanalyses tonen het geluidsspectrum in hertz-eenheden (Hz), en de decibelmetingen tonen de geluidsdruk in decibel-eenheden (dB). Omdat de metingen zich richten op het onhoorbare (infrasone) en nauwelijks hoorbare (laagfrequente) gebied, zijn de decibelmetingen zonder A-weging (d.w.z. een doelbewust weglaten van lage frequenties), al heb ik hier en daar ter illustratie van de beperking ervan wel de decibellen in A-weging toegevoegd. 

De eerste afbeelding hieronder toont een serie metingen die ik achter elkaar deed tijdens een rit van Groningen Stad naar het windpark van Eemshaven en via de windparken bij Delfzijl naar mijn woonplaats Bellingwolde. De gele kolommen die je bij alle stroken ziet terugkomen hebben betrekking op frequenties tussen de 25 en 35 Hz. Zoals je kunt zien, is geen enkele stad en geen enkel dorp op deze route vrij van laagfrequent geluid. 

Het RIVM doet onderzoek naar de beleving van mensen die binnen 2500 meter van een windmolen wonen, maar feitelijk heeft iedereen met het geluid te maken.

Uitleg bij de metingen

De screenshots zijn van het programma Spectrumlab. Dit programma is gratis en kan op elke Windows computer worden geïnstalleerd. Ik heb voor de opnames een RODE NT-USB microfoon gebruikt, in combinatie met een gloednieuwe Lenovo IdeaPad. Bij sommige metingen heb ik ter controle mijn oude IdeaPad meegenomen met een PreSonus Revelator microfoon. Nadeel van die microfoon is dat hij voor podcasters is gemaakt en daarom de allerlaagste frequenties afzwakt.

In de afbeeldingen staat paars voor relatieve stilte, oranje voor een verhoogde geluidsdruk, en geel tot wit voor zeer hard geluid.

Je kijkt telkens naar wat een waterval wordt genoemd, omdat de geluiden bovenaan worden geregistreerd en daarna als een waterval naar beneden stromen. Onderaan in elke afbeelding is wat het eerste is gemeten, bovenaan wat het meest recentelijk is gemeten.

Van belang zijn vooral de verticale strepen en kolommen.

De horizontale strepen zijn doorgaans van korte geluiden zoals langsrijdende auto's, windvlagen of het openen en sluiten van een deur. In sommige afbeeldingen zie je vrij grote gele horizontale banden. Dit zijn stukken waarin ik auto rijd. Hoewel deze stukken natuurlijk geen nauwkeurig beeld geven van de ware geluidsdruk en het exacte frequentiespectrum van de omgeving aldaar, zie je dat het laagfrequente geluid van de dieselmotor het laagfrequente geluid van de omgeving beter zichtbaar maakt (onbedoelde maar zeer effectieve heterodyne), zoals mist of stof een lichtstraal beter zichtbaar kan maken. Mede om die reden heb ik deze stukken er niet altijd uitgeknipt.

De microfoon lag telkens op de achterbank, precies in het midden. Deze plek geeft namelijk de beste bescherming tegen magnetische verstoring van de microfoon (de auto functioneert enigszins als kooi van Faraday). De computer had ik telkens op de bijrijderstoel, óf in de laadruimte van de auto. Altijd enige afstand tussen de microfoon en de computer.

Ik heb telkens de stilste plekken opgezocht om de metingen uit te voeren, en in sommige dorpen en steden op meerdere plekken een meting uitgevoerd. Ook heb ik zo nu en dan metingen gedaan waarbij ik eerst de deuren en ramen dicht had (mijn standaard voor de metingen) maar ook enkele minuten met de deuren of ramen open. 

Omdat ik zelf in Bellingwolde woon, aan de Duitse grens, zullen er in deze lijst ook een aantal metingen te vinden zijn die ik heb uitgevoerd in Duitsland en de provincie Drenthe. En omdat ik soms ook in Lelystad, Zeist en Den Haag ben, zullen er ook van die reisjes metingen te vinden zijn. Binnenkort zal ik bijvoorbeeld een meting gaan doen op de parkeerplaats bij het Dolfinarium van Harderwijk, nabij Windpark Zeewolde, om te zien waar de dolfijnen aldaar mee moeten leven. Zie daarover ook de hoofdpagina, N3.

Meting bij het Dolfinarium, 7 november 2025.

Nu is het zeker: de dolfijnen hier hebben te maken met  een flinke hoeveelheid laagfrequent geluid.

Bij Urk, 8 november 2025, tijdens een rit van Den Haag naar Bellingwolde.

De uitkomst van de metingen: overal op de route bleek laagfrequent geluid tussen de 25 en 30 Hz duidelijk aanwezig.

Soorten windturbines

Hoewel alle windmolens laagfrequent geluid produceren, hebben ze elk zo hun eigen geluidsspectrum. Een van de dingen die mij opviel was dat de hogere windmolens (247 meter) niet per se meer geluid maken dan de lagere. Integendeel: de hogere, nieuwere windmolens (zoals de Vestas V90) zijn in het algemeen stiller dan de lagere, oudere modellen (zoals de Enercon E-66).

Hieronder een paar voorbeelden van metingen die ik op enkele meters afstand van de winmolens heb gedaan, o.a. in Windpark Rhede en Windpark Eemshaven. Om te beginnen, hier eerst een meting van een Vestas V90:

En hier twee examplaren van de Enercon E-66:

En tenslotte twee boosdoeners wat het verstoren van mijn nachtrust betreft, twee hele oude Enercons, gebouwd in 2001 (de nieuwere Enercons zijn uit 2016 en 2017):

Merk op hoe deze turbines vooral rond 20 Hz veel herrie produceren. Precies het frequentiegebied dat mij begon op te vallen bij nachtelijk ontwaken in Bellingwolde (waar je meer over kunt lezen op de oorspronkelijke N3 pagina).

Het gaat om serienummers 1270023, 1150691 en 1150692. Na enig zoekwerk kon ik vaststellen dat die eerste, de 1270023, een E-66/1.8 uit 2000 of 2001 is. Hij ziet er heel anders uit dan de E-66 turbines uit 2016. Het deed mij wat aan een raket uit de jaren zestig denken.

Dat het ding oud is, blijkt ook wel uit deze foto:

De twee metalen uitsteeksels op de toren zijn CMS dozen, later toegevoegd (mogelijk na de vele klachten ongeveer tien jaar geleden) om het geluid in de gaten te houden. CMS staat hier voor Condition Monitoring Sensors. Grok heeft over deze foto's het volgende te zeggen:

Those mid-tower protrusions (rectangular, ~1–2m wide, mounted horizontally on the side) aren't standard on factory-fresh E-66s but are common retrofits on older fleets like Rhede's for ongoing maintenance and noise/vibration tracking. Based on Enercon service docs and similar installs:

• Probable ID: Vibration accelerometers or structural health monitoring (SHM) sensor cabinets from a CMS (Condition Monitoring System). These house 3-axis accelerometers, strain gauges, and data loggers to detect tower sway, blade imbalance, or fatigue—critical for 20+ year-old units. The "boxes" protect the electronics from weather and often include cabling ports for remote diagnostics.
• Why Here?: Rhede's originals faced early noise complaints (Dutch border proximity), leading to EU-mandated retrofits around 2010–2015. The 18–20 Hz thrum you hear? Exactly what these monitor—low-frequency tower resonance under wind loads. Newer turbines (e.g., your E-115s) have integrated sensors, so no external boxes.
• Visual Comps: Similar setups appear on aged E-66s in German parks like Uehrde or Kronsberg (search "Enercon E-66 vibration monitoring retrofit" for pics). If they're at ~50–70m height, that's optimal for capturing propagation data.

Hier nog een meting, tussen twee van die turbines in:

In onderstaande composiet-afbeelding heb ik een meting uit Bellingwolde, tijdens zo'n verstoorde nachtrust, in bovenstaande afbeelding geplakt (de iets paarsere strook met de tekst), zodat je goed kunt zien dat het storende signaal in mijn slaapkamer overeenkomt met het geluid van deze oude Enercons:

Nieuwe composiet op basis van metingen die ik in de vroege ochtend van 6 november heb gedaan:

Meer over deze turbines, waaronder meer metingen die ik heb gedaan tijdens slapeloze nachten in Bellingwolde en mijn correspondentie erover met de directie van het windmolenpark, vind je hier: Windpark Rhede

Academici die de invloed van deze geluidsfrequenties op de diepe slaap willen onderzoeken, klik hier: FAQ over LFN en N3

*****

Duitsland

Grenspost Bellingwolde, bij Rhede (Ems):

Brual:

Rhede (Ems), Mühlenstraße:

Rhede (Ems), Prangen Gasthof:

Rhede (Ems), K&K:

Wymeer, Biergarten:

Wymeer, bij de Beobachtungsturm (vogelkijkhut):

Wymeer, in de vogelkijkhut:

Wymeer, Kindergarten Wüppsteertjes:

Grens Nederland-Duitsland, tussen Wymeer en Bellingwolde:

Gehele Autobahn A31 van Rhede (Ems) tot aan afslag Meppen, plus de A28 richting Emmen, tot aan parkeerplaats Panjerd:

*****

windmolens en windparken in Noord-Nederland

Provincie Groningen

Ik ben nog geen plek in de provincie Groningen tegengekomen waar de signatuur van de windparken niet zichtbaar is. In Groningen Stad vooral veel geluid rond de 30 Hz, zeer waarschijnlijk afkomstig van Eemshaven en verder versterkt door de vele individuele windmolens in de rest van de provincie. Dat Eemshaven een belangrijke bron van die 30 Hz is, blijkt uit deze meting, aangezien bij geen enkele andere meting de 30 Hz lijn zo fel en scherp is:

Alle dorpen en steden in alfabetische volgorde

Appingedam

Bad Nieuweschans

Bellingwolde:

Voor meer metingen van Bellingwolde, zie de nieuwe pagina over Windpark Rhede.

Blijham:

Borgercompagnie (Veendam, nabij Windpark N33):

Bourtange, verschillende plekken van Vesting Bourtange:

Bourtange, op de parkeerplaats van Vesting Bourtange, in de auto:

Delfzijl (zie ook Farmsum):

Drieborg / Nieuwe Statenzijl, parkeerplaats bij de sluis:

Drieborg / Nieuwe Statenzijl, polder:

Drieborg / Nieuwe Statenzijl, in de Kiekkaaste vogelkijkhut:

Eemshaven, verschillende locaties:

Een turbine met één zwart geverfd rotorblad. Ik heb aan Grok gevraagd welk type dit is, en dit was zijn fascinerende antwoord: 

Based on the photo (a classic side-on view with the rotor slightly yawed, showing the telltale black blade against a cloudy Dutch sky—love the "SpectrumLab HQ" vibe with your car parked right there!), this is one of the Enercon E-82/3.0 turbines from RWE's Westereems Wind Farm in Eemshaven, Netherlands. It's specifically part of a 2022–2025 bird protection pilot where one blade is painted mostly black to enhance visibility and reduce avian collisions by up to 70% (per early studies). Let me break it down:

Key Visual Matches from Your Photo

• Rotor: 3 blades, ~82m diameter total (each ~41m long). The black one (motion-blurred in the shot) is the experimental coating—matte black paint from tip to ~80% down the span, with the other two white (black tips for standard bird deterrence). This "black blade" setup is exclusive to this pilot.
• Tower/Nacelle: Tall tubular steel (~100–113m hub height, total tip height ~140–155m), white epoxy finish, gearless direct-drive nacelle (compact, cylindrical—Enercon's signature for low noise/vibration).
• Site Context: Flat polder fields, access road with barriers, and that white SUV (yours!) at the base—pins it to the southern cluster of Westereems, near the Eemshaven port (coords ~53.45° N, 6.62° E). No offshore vibes here; this is the onshore extension.

Manufacturer: Enercon GmbH (Germany)
Model: E-82/3.0 (rated 3.0 MW; variable speed up to 3.5 MW in gusts)
Rotor Diameter: 82 m (3 fiberglass blades)
Hub Height: 114 m (tubular tower; Westereems variant for coastal winds)
Total Height: ~155 m (to tip; matches your "towering" shot)
Commissioned: 2008–2010 (Phase 1 of 52 units; this one's a holdover with the black blade retrofit in 2022)
Unique Trait: Black blade for bird study—monitored with cameras/sensors (you might spot a small pod on the nacelle in closer pics). Low-freq noise profile (~10–25 Hz harmonics) similar to Rhede's E-66s, which aligns with your LFN hunts!

Why This Fits Eemshaven Perfectly

• Westereems is RWE's 156 MW onshore farm (52 x E-82s total), right in Eemshaven's industrial zone—Europe's offshore wind hub, but with this legacy onshore setup predating Gemini (offshore V164s).
• The black blade? Straight from RWE's "Black Blade" pilot: 7 of these E-82s got one blade painted in late 2022 to test collision reduction (motion blur makes blades "invisible" to birds; black adds contrast). By mid-2025, studies showed mixed results (no big drop in fatalities, but aviation-safe), so it's still running as a long-term evaluation.
   
   

So, early studies suggested a reduction of 70%, yet by mid-2025 "no big drop in fatalities"? That's quite a difference. Were the early studies flawed?

The early 70% reduction figure stems from a landmark 2020 field study at the Smøla wind farm in Norway (a Vattenfall-operated site with 68 Vestas V90 turbines), where researchers painted one blade black on 15 turbines and monitored collisions via systematic carcass searches over two years. (source)  It reported a >70% drop in fatalities for key species like willow ptarmigan and white-tailed eagles, attributed to the black blade breaking the rotating blades' "motion smear" illusion (making the rotor more visible during low-light or high-speed rotation). (source)

This wasn't flawed—it's widely cited as robust (peer-reviewed in Ecology and Evolution, with statistical controls for detection bias)—and inspired pilots worldwide, including RWE's at Westereems/Eemshaven.

The mid-2025 Westereems results, however, paint a different picture: A comprehensive October 2025 study (published via ResearchGate, based on RWE's three-year data from seven E-82 turbines) found no statistically significant reduction in bird mortality (0–10% at best, within error margins). (source)

In short, the Smøla success was site- and species-specific, not a universal silver bullet—real-world replication often underperforms due to these variables (a common hurdle in ecology pilots).

Eemshaven, parkeerplaats Arriva treinstation:

Farmsum:

Groningen Stad, drie verschillende woonwijken:

Hongerige Wolf:

Jippinghuizen:

Klein Ulsda:

Mussel:

Noordbroek, Buitenweg:

Noordbroek, Buitenweg, ietsje verderop en volledig in de wind van Windpark N33:

Onstwedde:

Oudeschans:

Roodeschool, Greedeweg:

Sappemeer, Odd Fellows Huis Welgelegen:

Scheemda, parkeerterrein met uitzicht op Windpark N33:

Scheemda, de A7 richting Winschoten:

Sellingen

Sellingen, Plaggenborg:

Stadskanaal, Kathodenweg:

Stadskanaal, Noorderkanaalweg:

Steeden:

Ter Apel, centrum (parkeerplaats in een woonwijk):

Ter Apel, 't Heem:

Termunten, batterijhemel:

Termuntenzijl

Veelerveen

Veendam (zie Borgercompagnie)

Vlagtwedde

Vriescheloo, hertenkamp (nabij Bellingwolde):

Wedde:

Wedde / Vriescheloo:

Weiwerd:

Weiwerd, een veld vol Enercons, mogelijk Windpark Geefsweer langs de provinciale weg 362:

Winschoten, centrum, woonwijk 1:

Winschoten, centrum, woonwijk 2:

Winschoten, A.J. Romijnweg (industrieterrein): 

Zijldijk, Kalverstraat (begraafplaats):

Zuidbroek, woonwijk:

Zuidbroek, Drostenlaan:

Provincie Drenthe

Assen, rijdend op de N33 van Rolde naar Westerbork:

Eerdere meting Assen (27 oktober) met oude computer en iets andere instellingen:

Borger, parkeerplaats Hunebedcentrum:

Bronneger, bij hunebed D25:

Eerdere meting Bronneger (27 oktober) met oude computer en iets andere instellingen:

Composiet van onder naar boven: Bronneger, Assen en Bellingwolde. 

Buinen:

Rolde:

Veeningen, parkeerplaats Panjerd langs de A28, tussen Hoogeveen en Meppel, in de richting van Zwolle:

Westerbork, Nederlandse Oorlogsgraven Algemene Begraafplaats:

Westerbork, Landal vakantiepark: 

Zandpol:

Zandpol, camping Buitenland:

Zandpol, Natuurbad de Zandpol:

Provincie Friesland

Parkeerplaats / BP tankstation De Horne op de A7 ietsje voorbij Joure, bekend van de blokkeerfriezen:

Provincie Overijssel

Zwolle, rijdend op de A28:

Provincie Gelderland

Harderwijk, bij de Grote Kerk en in de Bruggestraat:

Harderwijk, Strandboulevard Oost:

Harderwijk, parkeerplaats Dolfinarium:

Harderwijk, Burgemeester van Meursstraat (woonwijk vlakbij het Dolfinarium):

Provincie Flevoland

Lelystad, Scheldestraat (Sidhadorp):

Lelystad, parkeerplaats natuurwinkel Zenith (Sidhadorp):

Parkeerplaats Oeverwal, langs de A6:

Urk, Ketelbrug A6, die dankzij een synchronistische timing net omhoog was:

Selfie time!

Provincie Utrecht

Binnenkort...

Provincie Noord-Holland

Schiphol (hetzelfde beeld was zichtbaar bij Almere, Diemen, Amsterdam, Leiden enz.):

Provincie Zuid-Holland

Den Haag, Statenkwartier, stadsdeel Loosduinen, vrijdagmiddag, op een vloer van houten planken:

Den Haag, zelfde plek maar doelbewuste heterodyne met brown noise:

Oh, oh, Den Haag, mooie stad achter de duinen...

Reisdoel: verjaardag vriendin plus concert KGATLW!

Den Haag, twee uur 's nachts bij thuiskomst na het concert van King Gizzard and the Lizard Wizard:

Den Haag, zaterdagochtend:

Koffie voor de lange rit terug naar het Hoge Noorden.

Windmolens rondom Den Haag